The IFI History (vernacular)

Ang kasaysayan sa pagkatukod sa I F I

Pasiuna

Kung atong hisgutanan kasaysayan sa pagkatukod sa Iglesia Filipina Independiente, kinahanglan nga ato usab hisgutan ang kasaysayan sa atong nasod. Kini tungod kay ang Iglesia Filipina Independiente nahimugso man tunga sa sugilanon sa dugoong pakigbisog sa katawhang Pilipino alang sa kalingkawasan. Nahimo siyang sangputanan sa rebulosyon nga gisugdan niadtong 1896 ug gani kini usab ang dakung hinungdan ngano nga ang atong mga bantugang bayani nahimong tipik o kabahin niining bantugang simbahan sa mga Pilipino.

Si Prof. Teodoro Agoncillo, usa ka bantugan nga manunulat, nationalist historian ug kanhi Dean of History sa University of the Philippines sa iyang libro nga the The History of the Filipino People kusganong mipahayag sa kamatooran mahitungod sa Iglesia Filipina Independiente. Siya miiingon “Iglesia Filipina Independiete is the only living and tangible result of the revolution in 1896.” Midugang usab siya sa pag ingon “ The revolution that started in a political upheaval, ended into a religious triumph” Ang gipadayag ni Agoncillo usa ka dakung hinungdan ngano nga mapasigarbunon kaayo kita sa atong pagkahimong sakop sa IFI. Ang IFI mao ang Katumanan sa simbahan nga gipangandoy sa mga bayani. Kini ang tinood nga simbahang Pilipinhon ug gani, si kanhi Diocesano Obispo Camilo C. Diel sa iyang kaugalingong han-ay sa Misa miingon man “O Ginoong maloloy-on, buligi kining nasod nga tabunon apil ang simbahang Pilipinhon nga maoy bunga sa kagubot nga mahimayaaon”.


Ang sinugdanan sa Rebulosyon

Ang dili makatarunganon nga pagpatay kanila ni Padre Mariano Gomez, Jose Burgos ug Jacinto Zamora mipasilaob sa kasuko sa mga Pilipino. Sobra sa 200 ka mga pag-alsa ang nahitabo sa nagkalain-laing bahin sa Pilipinas.

Napakyas ang kalihokan sa mga illustrado alang sa reporma pinasikad sa “La Liga Filipina” nga gipangulohan ni Dr. Jose Rizal sa dihang gidakop siya sa mga katsila ug gipadala ngadto sa Dapitan. Ang pagdakop kang Rizal nakapahingawa sa katawhan tungod kay alang kanila si Rizal man ang simbolo sa kagawasan.

Niadtong gabii sa Hulyo 7, 1892 gitukod ni Andres Bonifacio kauban nila ni Valentin Diaz, Teodora Plata, Ladislao Diwa, Deodata Arellano, Emilio Jacinto ug uban pa ang usa ka sekretong kapunungan nga gitawag og Kataas-taasan, Kagalang-galang na Katipunan ng mga anak ng bayan (KKK). Tinguha niini ang pagpakigbisog aron nga mabatunan na sa mga Pilipino ang matuod nga kagawasan ug kaugalingnan.

Sa wala damha nga panghitabo, na diskobrehan sa otoridad nga Katsila ang Katipunan niadtong Agosto 19, 1896. Didto nagsugod ang dugoong rebolusyon. Sa Agosto 23, 1896 nagtigum ang mga katipunero didto sa balay Ni Juan Ramos nga anak ni Melchora Aquino ug didto ilang gigisi ang ilang mga cedula timaan sa ilang pagsalikway sa kagamhangn Espanya ug sa pagbatok niini hangtud sa katapusang gutlo sa ilang mga kinabuhi.

Gikan sa tuig 1892 hantug sa tuig 1898, puno sa determinasyon ug kaisog nga nakig-away ang mga rebulosyonaryo alang sa nasudnong kagawasan ug kaugalingnan. Nakasinati sila og daghang mga kalisdanan ug gani miagi sila ug pagka bahin-bahin apan mipadayon sila sa pagpakigbisog.

Sa Hulyo 12, 1989 gi proklamar ni Heneral Emilio Aguinaldo ang nasudnong kaugalingnan kon “Independence Day” didto sa Kawit, Cavite. Didto iya usab gilayon nga giproklamar ang usa ka Rebulosyonaryong Gobyerno ug gitudlo si Apolinario Mabini nga maoy mangulo sa iyang gabinete.

Human sa iyang katudloan, gimantala gilayon ni Apolinario Mabini ang “Constitutional Program of the Republic” ug kabahin niini ang tinguha sa pagtukod sa usa ka “Filipino National Church”.

Sa Agosto 13, 1898 ang mga Amerikano mipakita na sa ilang matuod nga bulok ng katuyoan nga mao ang pagsakop sa Pilipinas. Human sa sikreto nga panagsabot tali sa mga Kastila ug sa mga Amerikano pinaagi ni Hen. Arthur Mc Arthur, gihimo gilayon nila ang usa ka tiaw-tiaw nga gubat (Mock Battle of Manila Bay). Gimandoan gilayon ni George Dewey si Aguinaldo nga ipasibog ang iyang pwersa gikan sa kabay-bayonan. Ug sa dihang nahulog na unta ngadto sa kamot sa mga Pilipino ang kadaugan batok sa mga Katsila giilog kini sa mga Amerikano.

Sa Dec. 10, 1898 gipirmahan ang Treaty of Paris, usa ka kasabutan nga ang Pilipinas gibaligya na sa Espanya ngadto sa Amerika sa kantidad nga 20 milyones dolyares lamang. Didto nagsugod ang pormal nga pagsakop kanato sa mga Amerikano.

Sa Feb. 4, 1899 miulbo ang Philippine-American War. Nagsugod kini sa dihang ang usa ka sundalong Pilipino gipusil sa sundalong Amerikano didto sa San Juan Del Monte Bridge. Ang pinusilay tali sa pundok Amerikano ug sa pundok Pilipino miabot hangtud ngadto sa Paco ug Sta. Ana. Ang unang Republika sa Asya giulaan og kinabuhi sa mga rebolusyonaryong Pilipino sa walay kuka hadlok.

Samtang nagapadayon ang gubat, gitudlo si Padre Gregorio Aglipay ni Emelio Aguinaldo isip Vicar General sa Rebolusyonaryong Gobyerno. Gipaningkamotan ni Aglipay ang pagkuha sa suporta sa mga paring Pilipino alang sa rebolusyon.

Niadtong Octobre 23, 1899, iyang gipatawag ang usa la Ecclesiastical Assembly aron hisgutan ang kainaiya ug ministriya sa pagatukuron nga Filipino National Church. Apan ang plano sa pagtukod sa Filipino National Church wala matuman tungod kay naatol man sa nagapadayon nga gubat-Pilipino-batok-Amerikano. Si Padre Gregorio Aglipay misul-ob hinoon sa iyang uniporme isip Tenyente General sa rebolusyonaryong kasundaluhang Pilipino ug nakig-away pinaagi sa usa ka armadong pakigbisog batok sa mga kasundaluhang Amerikano.


Ang Opisyal nga pagkatukod sa IFI

Kaniadtong Marso 23, 1901 nadakpan si Presidente Emilio Aguinaldo didto sa Palanan, Isabela ug tungod niini nahugno ang Malolos Republic. Miampo usab dayon si Fr. Gregorio Aglipay ug ang ubang mga lider sa rebolusyon. Nadakpan usab sila si Apolinario Mabini, Melchora Aquino ug Artemio Ricarte apan wala sila mohatag sa ilang Pledge of Allegiance ngadto sa Amerikano busa gi exile sila didto sa Guam.

Samtang, sa laing balhin, usa ka prominente nga tawo ang mipauli dinhi sa Pilipinas human sa iyang pagka bilanggo didto sa Monjuich Castle sa Europa kaniadtong 1901. Usa siya ka abogado ug manunulat ug ang iyang ngalan mao si Don Isabelo de los Reyes, Sr. o “Don Belong”.

Sa iyang pagbalik dinhi sa Pilipinas, iyang gidala ang daghanan niyang nahikat-onan gikan sa tinamod nga mga tawo didto sa Europa nga iya usab nakauban sa bilangggoan. Iyang gilayong gitukod ug gipanguluhan ang labing unang confederacion sa mga Union sa kasaysayan sa Pilipinas kaniadtong February 2, 1902 ug gitawag kini nga “Union Obrera Democratica” Siya usab mismo ang nagsulat niining Constitution and By-laws. Sa mismong adlaw sa proklamastyon si Don Belong miingon. “Mga igsoon, tangtangon na nato ang tanikala nga gigapus kanato sa mga langyaw nga kapitalista! Niining adlawa, atong tukoron ang usa ka kapunongan nga maoy mohiusa sa mga kabus nga sector sa katilingban ilabi na gayod sa mga mamumuo! Atong iproklamar ang pagtukod sa Union Obrera Democratica! Mabuhi ang mga mamumuo! Mabuhi ang Union Obrera Democratica!”

Ang una ug pina kadako nga welga nga ilang gihimo nahitabo kaniadtong Agosto 2, 1902, adlaw nga Sabado. Isisp mga mamumuo, ilang giprotestahan niadtong higayona ang pagkamakuli sa paghatag sa ilang gipangayo nga usbaw sa suhulan.’

Sa pagkasunod nga adlaw, adlawng Domingo, Agosto 3, 1902 giproklamar sa Union Obrera Democratica (UOD) ang pagkatukod sa Iglesia Filipina Independiente. Sa iyang proklamasyon si Don Belong miingon “Husto na sa Roma! Ato nang tukuron sa walay pagduha-duha ang usa ka Pilipino nga Simbahan! Atong sagupon ang mga maayong panudlong Kristohanon apan atong isalikway ang mga dautang panudlo ug mga panglingla sa mga langyawng kapariang Romanhon nga maoy miguba sa kaputli ug kabalaan sa mga Doktrina ni Kristo! Niining adlawa, atong ibaniog sa tibook kalibutan ang atong pagsalikaway sa otoridad sa “Santo Papa” sa Roma! Ato karong iproklamar ang pagkatukod sa Iglesia Filipina Independiente!


Panapus

Natukod and Iglesia Filipina Independiente o Simbahang Pilipinhon sa panahon nga ang katawhang Pilipino uhaw sa hustisya ug kaangayan tungod sa iyang pagka ulipon sa mga langyaw dinhi sa iyang kaugalingon yuta. Gisinggit niya ang kagawasan ug kaugalingnan! Gidasig ug gipalig-on siya sa mga pulong diha sa Balaang kasulatan ilabina sa Galatia Kapitulo 5, Bersikulo 1 nga naga ingon: “ May kagawasan na kita tungod kay gihatagan man kita’g kagawasan ni Kristo. Busa pabilin kamo nga dili ulipon ug ayaw na kamo paulipon pag usab.”

Ang Iglesia Filipina Independiente mao ang bugtong Dayag nga bunga sa rebolusyon kaniadtong 1986 alang sa kagawasan ug kaugalingnan nga hangtud karon wala pa nato naangkon. End.

by: HERMILOU ADLAON